بررسی کامل سامانه پدافندی S-300 | مشخصات، قابلیت‌ها و عملکرد

دوران پیش از انقلاب اسلامی

پیش از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۹۷۹، ایران به‌شدت به تجهیزات و فناوری‌های دفاعی غربی، به‌ویژه ایالات متحده آمریکا وابسته بود. در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰، رژیم پهلوی برای تقویت سامانه‌های پدافندی خود اقدام به خرید سیستم‌های پیشرفته‌ای مانند هاوک و سامانه‌های راداری از کشورهای غربی کرد. در این دوره، نیروهای مسلح ایران، به‌ویژه نیروی هوایی و پدافند هوایی، تحت آموزش مستشاران آمریکایی و غربی قرار داشتند و ساختار دفاعی کشور عمدتاً متکی بر تجهیزات وارداتی بود.

تحولات پس از انقلاب اسلامی

با پیروزی انقلاب اسلامی و سقوط رژیم پهلوی، ایران با تغییرات گسترده‌ای در حوزه‌های سیاسی، نظامی و امنیتی روبه‌رو شد. یکی از چالش‌های اصلی پس از انقلاب، تلاش برای استقلال دفاعی کشور و کاهش وابستگی به قدرت‌های خارجی، به‌ویژه ایالات متحده بود. قطع روابط با غرب و تحریم‌های تسلیحاتی، باعث شد که ایران تمرکز خود را بر توسعه داخلی سامانه‌های پدافند هوایی بگذارد.

جنگ ایران و عراق و تأثیر آن بر پدافند هوایی

در طول جنگ ایران و عراق (۱۹۸۰-۱۹۸۸)، ایران با حملات هوایی گسترده عراق روبه‌رو شد. تحریم‌های تسلیحاتی و محدودیت در تأمین تجهیزات، باعث شد ایران به استفاده از فناوری‌های موجود و مهندسی معکوس روی آورد. در این دوره، ایران سامانه‌هایی مانند سام-۶ را به‌کار گرفت و تلاش‌هایی برای بهینه‌سازی تجهیزات باقی‌مانده از دوران پهلوی مانند هاوک انجام داد. همچنین، شبکه‌های راداری و سیستم‌های فرماندهی و کنترل داخلی تقویت شدند تا توانایی دفاعی کشور افزایش یابد.

توسعه بومی سامانه‌های پدافندی

پس از پایان جنگ تحمیلی، ایران به‌صورت جدی وارد عرصه تولید داخلی سامانه‌های پدافند هوایی شد. در دهه‌های ۱۹۹۰ و ۲۰۰۰، با بهره‌گیری از مهندسی معکوس و توسعه دانش بومی، سامانه‌های جدیدی طراحی و تولید شدند. یکی از مهم‌ترین دستاوردهای این دوره، سامانه پدافندی مرصاد بود که به‌عنوان یکی از نخستین سامانه‌های کاملاً بومی ایران شناخته می‌شود.

پیشرفت‌های اخیر در حوزه پدافند هوایی

در سال‌های اخیر، ایران توانسته است سامانه‌های پیشرفته‌ای را طراحی و تولید کند. سامانه باور ۳۷۳ که به‌عنوان جایگزینی برای S-300 روسی توسعه یافته، یکی از مهم‌ترین پروژه‌های پدافندی کشور محسوب می‌شود. این سامانه توانایی رهگیری و انهدام اهداف هوایی در برد بلند را دارد و یکی از پیشرفته‌ترین سیستم‌های دفاعی ایران به شمار می‌آید.

همچنین، ایران در حوزه فناوری‌های راداری و سامانه‌های فرماندهی و کنترل پیشرفت‌های چشمگیری داشته و توانسته است شبکه‌های دفاع هوایی خود را تقویت کند. با تکیه بر توان داخلی، ایران اکنون در زمینه طراحی و ساخت سامانه‌های پدافندی به خودکفایی رسیده و در منطقه به‌عنوان یکی از قدرت‌های برتر در این حوزه شناخته می‌شود.

مرکز فرماندهی 83M6E2

مرکز فرماندهی 83M6E2 برای کنترل عملیاتی سامانه‌های پدافند هوایی چندکاناله از جمله S-300PMU، S-300PMU1، S-300PMU2، S-200DE و S-200VE طراحی شده است. این مرکز وظیفه هماهنگی بین گروه‌های سامانه‌های پدافندی و ارتباط با فرماندهی رده بالاتر را بر عهده دارد.

ویژگی‌های کلیدی مرکز فرماندهی 83M6E2:

• جابجایی سریع: این مرکز یک سیستم کنترل خودکار و قابل حمل است که استقرار فوری در مناطق عملیاتی را ممکن می‌سازد.
• مدیریت همزمان سامانه‌های پدافندی متعدد: این مرکز توانایی کنترل و هماهنگی بین چندین سامانه موشکی را داراست.
• ردیابی اهداف گوناگون: قادر به شناسایی و تخصیص اهداف به سامانه‌های تحت کنترل خود، شامل:
  
  • هواپیماهای پیشرفته
  • موشک‌های کروز
  • اهداف بالستیک
  • سایر تهدیدات هوایی
• عملکرد مؤثر در شرایط جنگ الکترونیک: این مرکز می‌تواند هماهنگی و تبادل اطلاعات بین سامانه‌های مختلف را حتی در مواجهه با اختلالات الکترونیکی شدید حفظ کند.

نحوه عملکرد:

• مرکز 83M6E2 از رادارهای اختصاصی خود برای جمع‌آوری اطلاعات استفاده می‌کند.
• داده‌های دریافتی از سامانه‌های پدافندی تحت کنترل را پردازش و تحلیل می‌نماید.
• اطلاعات را از مراکز فرماندهی بالاتر، واحدهای جنگ الکترونیک و سامانه‌های پدافندی مجاور دریافت و در عملیات دفاع هوایی به کار می‌گیرد.
• پس از تحلیل اطلاعات، اهداف را به سامانه‌های موشکی اختصاص می‌دهد و مسیرهای دفاعی را تعیین می‌کند.
• این مرکز به عنوان محور اصلی مدیریت عملیات دفاع هوایی در شبکه یکپارچه پدافند هوایی عمل کرده و موجب افزایش هماهنگی و واکنش سریع در برابر تهدیدات هوایی پیچیده می‌گردد.

موشک 48N6E2 (مورد استفاده در ایران و موشکی که در محفظه قرار دارد) یکی از اجزای اصلی سامانه‌های پدافند هوایی S-300PMU-2 و S-400 است. این موشک با برد حداکثر ۲۰۰ کیلومتر و سرعت ماخ ۶، دارای جستجوگر نیمه‌فعال برای مقابله با انواع اهداف هوایی طراحی شده است.

ویژگی‌ها:

• سرعت و ارتفاع درگیری: 48N6E2 می‌تواند اهدافی را در ارتفاع ۱۰ متر تا ۲۸ کیلومتر مورد هدف قرار دهد و با سرعت ماخ ۶ به سمت هدف حرکت کند.
• سر جنگی پیشرفته: این موشک نسبت به نسخه قبلی خود، 48N6E، دارای سر جنگی جدیدی است که به‌طور ویژه برای انهدام موشک‌های بالستیک طراحی شده و وزن آن ۱۴۵ کیلوگرم است، در حالی که وزن نسخه قبلی بین ۷۰ تا ۱۰۰ کیلوگرم بوده است.
• پرتابگر: موشک‌های 48N6E2 توسط پرتابگرهای 5P85SE و 5P85TE حمل و شلیک می‌شوند. این پرتابگرها قادر به نگهداری، حمل و پرتاب چهار موشک 48N6E2 هستند که در محفظه‌های مهر و موم شده نگهداری می‌شوند.
• سامانه S-300PMU-2، که در سال ۱۹۹۷ معرفی شد، با استفاده از موشک 48N6E2، برد خود را به ۱۹۵ کیلومتر افزایش داده است.

موشک 5V55U، که در سال ۱۹۹۲ معرفی شد، یکی از موشک‌های مورد استفاده در سامانه پدافند هوایی S-300PMU است. این موشک دارای سر جنگی به وزن ۱۳۳ کیلوگرم و سیستم هدایت راداری نیمه‌فعال است. سرعت آن به ۲۰۰۰ متر بر ثانیه می‌رسد و می‌تواند اهدافی با سرعت حداکثر ۱۳۰۰ متر بر ثانیه را تعقیب کند. برد این موشک در نسخه‌های جدیدتر به ۱۵۰ کیلومتر افزایش یافته است. متأسفانه عکسی از این موشک در دسترس نیست.

• تصویر بالا مربوط به موشک 5V55K است (با احتمال بالا).

یکی از مهم‌ترین تغییرات این نسخه، رادار مستقل و متحرک جدید 96L6E است که در کنار مرکز فرماندهی 83M6E2 و پرتابگرهای S-300PMU2 عمل می‌کند.

انواع مختلف رادار 96L6/96L6E:

1. نسخه نیمه‌متحرک قابل حمل:
   
   • نسخه نیمه‌متحرک نصب‌شده بر روی دکل (با استفاده از 40V6M/MD)
2. نسخه کاملاً متحرک:
   
   • (نصب‌شده بر روی خودروی ۸×۸ MZKT-7930، بر پایه شاسی MAZ-543M)

این سامانه می‌تواند داده‌های دیجیتال را مستقیماً به رادار 30N6E/E1/E2 Flap Lid ارسال کند، با قابلیت ارتباط کابلی با S-300PMU/PMU1 و ارتباط فیبر نوری یا مایکروویو با S-300PMU2.

رادار 64N6 (با نام ناتو “Tombstone”) یک رادار آرایه فازی سه‌بعدی برای نظارت دوربرد و کشف اهداف است که توسط روسیه طراحی شده است. این رادار نقش کلیدی در سامانه‌های پدافند هوایی پیشرفته مانند S-300 و S-400 ایفا می‌کند و امکان شناسایی، تشخیص و ردیابی دقیق انواع تهدیدات هوایی از جمله هواپیماها، موشک‌های کروز و موشک‌های بالستیک را فراهم می‌سازد.

رادار 64N6 برای عملکرد مؤثر در محیط‌های جنگ الکترونیک (ECM) طراحی شده و قابلیت ردیابی همزمان چندین هدف را با دقت بالا دارد. این ویژگی باعث شده است که 64N6 به یکی از اجزای اصلی سامانه‌های دفاع هوایی یکپارچه مدرن تبدیل شود.

توضیحات:

• شرکت آلماز-آنتی در دهه ۱۹۸۰ در اتحاد جماهیر شوروی، رادار 64N6 را به‌عنوان یک رادار سه‌بعدی آرایه فازی دوربرد برای نظارت و شناسایی اهداف توسعه داد. معرفی این رادار یک پیشرفت چشمگیر برای سری S-300P محسوب می‌شد و فناوری پیشرفته آرایه فازی را وارد میدان نبرد کرد.
• رادار 64N6 به‌طور رسمی در سال ۱۹۸۸ عملیاتی شد و به یکی از اجزای اصلی سامانه‌های پدافند هوایی روسیه تبدیل شد. علاوه بر این، این رادار به‌عنوان بخشی کلیدی از سامانه S-400 نیز عمل می‌کند و توانایی‌های عملیاتی این سامانه را به‌طور قابل‌توجهی افزایش داده است.
• طبق نام‌گذاری ناتو، این رادار با نام رمز “Tombstone” شناخته می‌شود.

مشخصات رادار 64N6:

• این رادار بر روی یک نیمه‌تریلر نصب شده و دارای آنتن آرایه فازی دوطرفه است که به‌صورت هیدرولیکی بالا می‌رود و همچنین یک پناهگاه راداری دارد. این ویژگی‌ها امکان استقرار سریع و اسکن دقیق را فراهم می‌کنند.

قابلیت‌های کلیدی:

1. پوشش ۳۶۰ درجه کامل هر ۱۲ ثانیه
2. اسکن بخشی (Sector Scanning) ویژه برای شناسایی موشک‌های بالستیک

برد شناسایی اهداف:

1. هواپیماها و موشک‌های کروز: تا ۳۰۰ کیلومتر
2. موشک‌های بالستیک: ردیابی اهداف شلیک‌شده از فاصله تا ۱۰۰۰ کیلومتر

• ادغام سامانه شناسایی دوست از دشمن (IFF) باعث طبقه‌بندی دقیق اهداف می‌شود، که برای تمایز بین اهداف خودی و دشمن اهمیت حیاتی دارد.

انواع رادار 64N6:

1. 64N6E (تصویر ۲): نسخه صادراتی رادار 64N6 که برای سامانه S-300PMU-1 طراحی شده است. این مدل قابلیت‌های اصلی نسخه اولیه را حفظ کرده و برای مشتریان بهینه‌سازی شده است.
2. 64N6E2 (تصویر ۱، فعال در ایران): نسخه ارتقاءیافته برای سامانه S-300PMU-2، با بهبود قابلیت‌های شناسایی و ردیابی، افزایش توانایی شناسایی اهداف پنهان (Low-Observable) و مقاومت بهتر در برابر جنگ الکترونیک.
3. 64N6M: نسخه ارتقاءیافته برای سامانه روسی S-300PM که دارای برد بیشتر، الکترونیک پیشرفته برای طبقه‌بندی دقیق‌تر اهداف، و عملکرد بهبودیافته در برابر تهدیدات پنهان‌کار و پرسرعت است.
4. 64N6E-M: نسخه اصلاح‌شده صادراتی که با سامانه S-300PMU-M سازگار است. این مدل دارای وضوح راداری بهتر، افزایش برد شناسایی، و قابلیت همکاری گسترده‌تر با سامانه‌های موشکی و ساختارهای فرماندهی مختلف است.
5. 64N6E3: پیشرفته‌ترین نسخه صادراتی است. برد و توان پردازش هدف بهبودیافته، و قابلیت‌های ادغام پیشرفته است که آن را برای استفاده S-300 بهینه کرده است.

پس از بررسی سامانه S-300PMU-2، اکنون به سراغ نسخه‌ها، موشک‌ها و رادارهای دیگر خانواده S-300 می‌رویم.

بر اساس اطلاعات موجود در تصاویر، مدل‌های مختلف سامانه پدافند هوایی S-300 را به ترتیب تاریخ رونمایی و تولید فهرست می‌کنیم:

مدل‌های S-300 به ترتیب رونمایی و تولید:

1. S-300P (معرفی اولیه): مدل پایه این سامانه که اولین بار توسعه یافت.
2. S-300PT و S-300PT-1A (بهبود یافته): نسخه‌های ارتقاءیافته برای مقابله بهتر با موشک‌های کروز و تهدیدات ارتفاع پایین.
3. S-300PS و S-300PM: این مدل‌ها قابلیت حمل سر جنگی هسته‌ای را داشتند.
4. S-300PMU: نسخه مدرن‌سازی‌شده استاندارد که توانایی‌های دفاعی بهتری ارائه می‌کرد.
5. S-300F (سال ۱۹۸۴): نسخه‌ای که برای نیروی دریایی طراحی شد.
6. S-300FM (سال ۱۹۹۰): نسخه ارتقاءیافته S-300F با قابلیت‌های بهتر در ردیابی اهداف.
7. S-300PMU-1 (سال ۱۹۹۲): نسخه جدید طراحی‌شده با بهبودهای بیشتر.
8. S-300PMU-2 (سال ۱۹۹۷): نسخه بهینه‌سازی‌شده با قابلیت‌های بالاتر نسبت به مدل قبلی.
9. S-300V: نسخه‌ای با قابلیت ضدبالستیک برای مقابله با موشک‌های تاکتیکی برد کوتاه و متوسط.
10. S-300VM و S-300V4: نسخه‌های ارتقاءیافته S-300V با فناوری‌های جدیدتر.
11. S-400 (SA-21 “Growler”) (سال ۲۰۰۴): این مدل، نسخه پیشرفته‌تری از سری S-300 بود که توانایی‌های بسیار بالاتری داشت و جایگزین آن شد.

این فهرست شامل تمامی مدل‌های S-300 است که در منابع ارائه‌شده ذکر شده‌اند.

توسعه سامانه S-300P:

• هدف: جایگزینی سامانه‌های قدیمی S-25 Berkut و S-75 Dvina و مقابله با تهدیدات موشک‌های کروز دوربرد.
• آغاز توسعه: 1967 توسط دفتر طراحی آلماز.
• ورود به خدمت: 1978.
• اوج استقرار: 2000 (با حدود ۱۹۰۰ پرتابگر در خدمت پدافند هوایی روسیه).
• کاهش تعداد پرتابگرهای فعال: تا ۸۰۰ واحد در ۲۰۱۷.

ویژگی‌های سامانه S-300P:

• کشورهای دارنده: روسیه، چین، هند، یونان، سوریه، اوکراین، ونزوئلا و غیره.
• نوع: موشک سطح به هوا (SAM)؛ نسخه S-300V دارای قابلیت ضد موشک بالستیک (ABM).
• پرتابگر: متحرک، زمینی.
• سر جنگی:
  
  • ۱۳۳ کیلوگرم (موشک 5V55).
  • ۱۴۳ کیلوگرم (موشک 48N6).
• نوع: ترکش‌دار انفجاری.
• وضعیت: عملیاتی.
• دوره خدمت: 1978 – تاکنون.

تحولات مهم مربوط به S-300P:

• ۱۹۹۴-۱۹۹۵: ایالات متحده برخی اجزای S-300P را از بلاروس خریداری و آزمایش کرد.
• ۲۰۱۵: روسیه ۴ گردان به بلاروس و ۵ گردان به قزاقستان واگذار کرد.
• ۲۰۱۶: توقف تولید مدل جدید، اما صادرات نسخه‌های بازسازی‌شده ادامه دارد.
• ۲۰۱۴: پس از الحاق کریمه، روسیه سامانه S-300P را در این منطقه مستقر کرد.
• اکتبر ۲۰۱۶: استقرار سامانه در پایگاه دریایی طرطوس، سوریه همراه با تهدید آمریکا توسط ژنرال ایگور کوناشنکوف.

توسعه سامانه S-300V:

• سامانه S-300V که با نام‌های SA-23A Gladiator و SA-23B Giant نیز شناخته می‌شود، برای افزودن قابلیت دفاع در برابر موشک‌های بالستیک به سامانه S-300P توسعه یافت.
• ورود به خدمت: به‌صورت مرحله‌ای از ۱۹۸۳.
• آغاز تولید موشک 9M83: سال ۱۹۸۶.
• استقرار کامل سامانه: 1988.
• در اکتبر ۲۰۱۶، روسیه سامانه‌های S-300V را در پایگاه دریایی طرطوس (سوریه) و کریمه مستقر کرد. این سامانه‌ها در کنار S-300P به‌کار گرفته شدند.

مشخصات سامانه S-300V:

• موشک‌های مورد استفاده:
  
  • 9M83:
    
    • طول: ۷.۵ متر.
    • قطر: ۰.۵ متر.
    • برد ضد هواگرد: ۷۵ کیلومتر.
  • 9M82:
    
    • طول: ۱۰ متر.
    • قطر: ۰.۸۵ متر.
    • برد ضد هواگرد: ۱۰۰ کیلومتر.
• ویژگی‌های مشترک:
  
  • وزن سر جنگی: ۱۵۰ کیلوگرم (ترکش‌دار انفجاری).
  • سامانه هدایت: اینرسی + رادار نیمه‌فعال.

موشک‌های اصلی سری S-300 شامل مدل‌های 9M82 و 9M83 هستند که سرعتی فراتر از ۵,۴۰۰ مایل بر ساعت دارند و قادر به ردیابی اهداف در ارتفاع ۹۸,۰۰۰ فوت (بسته به نوع موشک) هستند. این موشک‌ها دارای سر جنگی به وزن ۳۳۰ پوند بوده و از هدایت مبتنی بر ردیابی نیمه‌فعال راداری بهره می‌برند.

انواع دیگر موشک‌های این سامانه نیز موجود هستند که ارزش تاکتیکی و جذابیت صادراتی خانواده S-300 را به‌طور قابل توجهی افزایش داده است.

• تصویر یک: موشک بالایی 9M82 و موشک پایینی 9M83 است.
• تصویر دو: موشک 9M82.
• تصویر سه: موشک 9M83.

موشک 9M83 برای نابودی اهداف در شرایط دشوار (از جمله اهدافی که با شتاب تا ۷-8g مانور می‌دهند)، موشک‌های کروز (از جمله موشک‌های کروز ارتفاع پایین نوع ALCM) و موشک‌های بالستیک نوع 8K14 و Lance طراحی شده است.

موشک 9M82 نیز برای انهدام موشک‌های Pershing-1A و Pershing-1B، موشک‌های بالستیک هواپرتاب نوع SRAM و سامانه‌های ایجاد اختلال در فواصل تا ۱۰۰ کیلومتر به کار می‌رود.

موشک‌های 9M82 و 9M83 (تصویر) موشک‌های دو مرحله‌ای سوخت جامد هستند که با طرح آیرودینامیکی «مخروط حامل» ساخته شده‌اند و دارای کنترل‌های گاز-دینامیکی در مرحله اول هستند. طراحی آن‌ها تا حد امکان یکپارچه است و تفاوت اصلی آن‌ها در استفاده از مرحله پرتاب قدرتمندتر در 9M82 است.

آن‌ها به سر جنگی ترکش‌زا با قابلیت هدایت جهت‌دار مجهز هستند. بخش انتهایی مرحله پرتاب دارای چهار سکان آیرودینامیکی و چهار پایدارکننده است. این دو موشک در محفظه‌های حمل و پرتاب 9Y238 و 9Y240 نگهداری و پرتاب می‌شوند. این موشک‌ها می‌توانند حداقل ۱۰ سال در شرایط نظامی عملیاتی باقی بمانند.

در قسمت های قبلی با دو نوع موشک رایج S-300V آشنا شدیم. اکنون به بررسی دقیق‌تر این موشک‌ها و نحوه عملکرد آن‌ها می‌پردازیم.

موشک‌های هدایت‌شونده مورد استفاده در سامانه S-300V / SA-12 شامل موشک دو مرحله‌ای 9M83 “موشک نوع اول” / SA-12A Gladiator و 9M82 “موشک نوع دوم” / SA-12B Giant هستند. این موشک‌ها از نظر طراحی شباهت‌های زیادی دارند، اما تفاوت‌های اصلی آن‌ها شامل تقویت‌کننده‌های مرحله اول متفاوت، نحوه قرارگیری سطوح کنترلی و تفاوت‌های جزئی دیگر می‌شود.

طراحی آیرودینامیکی مخروطی و پیکربندی کلی هر دو موشک S-300V بر اساس موشک آمریکایی Martin Marietta Sprint ABM شکل گرفته است. این موشک از نظر ابعاد مشابه 9M83 / SA-12A Gladiator بود اما از نظر عملکرد به 9M82 / SA-12B Giant نزدیک‌تر بود. هر دو موشک شوروی که برای انهدام اهداف هوایی و بالستیک طراحی شده‌اند، برد بیشتری نسبت به موشک Sprint ABM دارند که به‌طور خاص برای مقابله با موشک‌های بالستیک تاکتیکی توسعه یافته بود.

موشک 9M83 Gladiator که ابعاد کوچک‌تری دارد، برای مقابله با اهداف هوایی در تمامی ارتفاعات، از جمله موشک‌های کروز و موشک‌های بالستیک تاکتیکی (TBM) کوچک‌تر طراحی شده است. در مقابل، موشک بسیار بزرگ‌تر 9M82 Giant از عملکرد سینماتیکی بالاتری برخوردار است و برای انهدام موشک‌های بالستیک میان‌برد (IRBM)، موشک‌های مافوق صوت کلاس SRAM و همچنین هواپیماهای جنگ الکترونیک دورایستا در فواصل دور طراحی شده است.

هر دو موشک از دو مرحله سوخت جامد استفاده می‌کنند. در مرحله اول، کنترل بردار رانش به کار گرفته می‌شود که در موشک 9M82 Giant جرمی حدود ۴,۶۳۶ کیلوگرم و در موشک 9M83 Gladiator حدود ۲,۲۷۵ کیلوگرم دارد. مرحله دوم، که جرمی حدود ۱,۲۰۰ کیلوگرم دارد، از کنترل آیرودینامیکی بهره می‌برد و مجهز به چهار بالچه متحرک سرووموتوری و چهار تثبیت‌کننده ثابت است.

بسته‌های هدایت و کنترل و همچنین بخش عمده‌ای از بدنه این دو موشک تقریباً یکسان هستند. تفاوت اصلی آن‌ها در مرحله تقویت‌کننده (بوستر) بزرگ‌تر موشک Giant و تثبیت‌کننده‌های بزرگ‌تر آن است. (تصاویر این موتورها و تثبیت‌کننده‌ها در ادامه این مجموعه پست‌ها ارائه خواهد شد).

برای پرتاب عمودی موشک از پرتابگر 9Ya238/9Ya240 (مخصوص موشک‌های 9M82 / 9M83) از یک پرتابگر پرتاب سرد استفاده می‌شود. این فرآیند با کمک یک مولد گاز کروی شکل در پایه لوله پرتاب انجام می‌شود (تصویر حدودی لوله و مولد گاز نیز در ادامه ارائه خواهد شد). پس از خروج از پرتابگر، موتور مرحله اول 9D128 فعال شده و تا پایان سوخت خود کار می‌کند. سپس موشک مرحله اول مصرف‌شده را جدا کرده و به موتور مرحله دوم 9D126 برای ادامه مسیر منتقل می‌شود.

بلافاصله پس از پرتاب و خروج از لوله، سیستم نیروی 9D124 “سیستم نیروی انحراف” فعال می‌شود. این سیستم یک موتور کوتاه‌مدت اصلاح مسیر است که از چندین خروجی اگزوز روی لبه پایینی نازل مرحله اول استفاده می‌کند. هدف از این سیستم، انجام یک مانور تغییر زاویه (pitch/yaw) پس از پرتاب است تا موشک به سمت مسیر هدف خود هدایت شده و به زاویه بهینه برای فعال‌سازی موتور اصلی مرحله اول برسد.

پس از قرارگیری موشک در مسیر مورد نظر، موتور مرحله اول روشن شده و به مدت ۳.۵ تا ۶.۲ ثانیه در موشک 9M82 و ۴.۱۱ تا ۶.۴ ثانیه در موشک 9M83 کار می‌کند.

پس از اتمام سوخت مرحله اول، این بخش توسط یک چاشنی پیروتکنیک (انفجاری) جدا شده و موتور سوخت جامد 9D126 فعال می‌شود.

این موتور در بخشی از بدنه موشک قرار دارد که توسط چهار مجرای کابل خارجی متقارن قابل تشخیص است. این مجراها، سامانه‌های هدایت در دماغه موشک را به بخش عقبی متصل می‌کنند، جایی که محرک‌های سطوح کنترلی و منبع تغذیه الکتریکی قرار دارند. نازل زنگوله‌ای‌شکل موتور در بخش عقبی، توسط یک مجرای اگزوز استوانه‌ای مرکزی که از میان قسمت عقبی بدنه عبور می‌کند، تغذیه می‌شود.

مدت زمان احتراق موتور برای هر دو موشک 9M82 و 9M83 حدود ۱۱.۲ تا ۱۷.۲ ثانیه گزارش شده است.

تصاویر مربوط به پرتاب 9M82 Giant تأیید می‌کنند که مدت زمان احتراق مراحل پروازی مطابق داده‌های اعلام‌شده است. همچنین، این تصاویر نشان می‌دهند که موشک از یک پروفایل مدیریت انرژی استفاده می‌کند، به این صورت که ابتدا به یک اوج پروازی (Apogee) می‌رسد، سپس پس از عبور از نقطه اوج، یک مانور پایین‌کشی/بالاکشی (Pulldown/Pullup) را انجام داده و در نهایت وارد یک شیرجه کم‌زاویه در مسیر برخورد با هدف می‌شود.

هر دو نوع موشک 9M82 و 9M83 از چهار سطح کنترلی با محرک‌های الکتریکی و چهار باله تثبیت‌کننده ثابت استفاده می‌کنند. در موشک 9M83 Gladiator، این سطوح کنترلی بزرگ‌تر از باله‌های تثبیت‌کننده ثابت هستند، در حالی که در موشک 9M82 Giant، اندازه هر دو مجموعه برابر است.

سامانه تأمین انرژی و هدایت:

نیروی مورد نیاز برای محرک‌های کنترلی و سامانه‌های هدایت توسط موتور توربینی گازی 9B153 تأمین می‌شود. این واحد تولید برق دارای:

• دو مدار جریان متناوب (AC) با فرکانس ۱,۰۰۰ هرتز.
• دو مدار جریان مستقیم (DC).

گاز فشار بالا برای عملکرد این سیستم از طریق دو کارتریج گاز تولید می‌شود:

1. کارتریج گاز آغازین (Starting Gas Generator Cartridge).
2. کارتریج گاز نگهدارنده (Sustainer Gas Generator Cartridge).

سامانه هدایت و ناوبری میان‌مسیر (Midcourse Guidance):

در طول پرواز میان‌مسیر، موشک از ناوبری اینرسی (Inertial Navigation) استفاده می‌کند که توسط رایانه دیجیتال 9B619 و واحد اینرسی 9B627 انجام می‌شود.

دو حالت هدایت میان‌مسیر مورد استفاده قرار می‌گیرد:

1. هدایت اینرسی (Inertial Guidance):
   
   • در این حالت، موقعیت و سرعت هدف به‌طور مداوم از طریق یک کانال ارتباطی داده‌لینک به‌روزرسانی می‌شود.
   • خلبان خودکار موشک را با استفاده از الگوریتم P-nav هدایت می‌کند.
   • موقعیت و سرعت موشک از داده‌های سیستم اینرسی داخلی استخراج می‌شود.
2. روش هدایت اینرسی فرمانی (KIM – Command Inertial Method):
   
   • در این حالت، موقعیت و سرعت موشک و هدف از طریق یک کانال داده‌لینک بارگذاری می‌شود.

بله، حتماً. در اینجا بازنویسی متن شما آمده است:

بازنویسی متن:

مرحله نهایی هدایت و درگیری (Endgame Homing):

• در حالت هدایت اینرسی (Inertial Guidance)، موشک در ۱۰ ثانیه پایانی پرواز به جستجوگر نیمه‌فعال راداری (Semi-Active Homing Seeker) خود تغییر وضعیت می‌دهد.
• در حالت هدایت اینرسی فرمانی (KIM – Command Inertial Method)، این تغییر وضعیت تنها ۳ ثانیه پیش از برخورد انجام می‌شود. این روش برای محیط‌های دارای جنگ الکترونیک سنگین (Heavy Jamming Environments) مناسب‌تر است.
• سامانه هدایت میان‌مسیر (Midcourse Guidance System) تلاش می‌کند تا مسیر بهینه از نظر مصرف انرژی را برای حداکثرسازی برد موشک حفظ کند.

سامانه ارتباط داده (Datalink Channel):

• آنتن‌های کانال داده‌لینک در سطوح کنترلی صلیبی‌شکل دم (Cruciform Tail Surfaces) قرار گرفته‌اند.

سامانه جستجوگر و قفل نهایی روی هدف:

• الگوریتم دقیق هدایت در مرحله نهایی فاش نشده است. با این حال، جستجوگر نیمه‌فعال 9E49/DB-100N قادر به تشخیص زوایا و نرخ تغییر زاویه هدف است. احتمالاً از الگوریتم P-nav با Lead Bias برای بهینه‌سازی مسیر نهایی استفاده می‌شود. آنتن جستجوگر نیز توسط رایانه داخلی موشک تنظیم می‌شود.

ویژگی‌های راداری و دقت قفل روی هدف:

• طبق منابع روسی، جستجوگر دو صفحه‌ای مونوپالس دوکاناله در باند X می‌تواند هدفی با سطح مقطع راداری (RCS) برابر ۰.۰۵ مترمربع را از فاصله ۳۰ کیلومتر قفل کند.

سامانه فیوز و سر جنگی:

• موشک از فیوز مجاورتی رادیویی دوکاناله برای فعال‌سازی سر جنگی استفاده می‌کند.

سر جنگی:

• مدل: 9N127
• وزن: ۱۵۰ کیلوگرم
• ویژگی: دارای الگوی ترکش قابل کنترل برای حداکثرسازی اثر انفجار

همچنین، موشک به یک سامانه انهدام خودکار (Self-Destruct System) مجهز است.

مرحله نهایی برخورد و قابلیت‌های عملیاتی:

با نزدیک شدن موشک به هدف، یک مانور چرخشی (Rolling Manoeuvre) انجام می‌دهد تا سر جنگی جهت‌دار را با صفحه هدف هم‌راستا کند.

ویژگی‌های انفجاری سر جنگی:

• فیوز مجاورتی رادیویی باعث انفجار سر جنگی می‌شود.
• ترکش‌های پرسرعت در یک مخروط باریک عمود بر محور موشک پخش می‌شوند.
• سرعت موشک 9M82 Giant در مرحله نهایی حدود ۳.۵ ماخ (تقریباً ۴,۳۰۰ کیلومتر بر ساعت) است.

پوشش درگیری و مشخصات عملکردی موشک‌ها(عکس باز شود)👇

احتمال انهدام با یک شلیک این دو موشک (Single Shot Kill Probability – SSKP) (تصویر را باز کنید):

نکات تکمیلی:

• موشک‌های اولیه 9M82/9M83 توانایی مقابله با اهداف مانورپذیر تا ۷-8G را دارند.
• نسخه‌های ارتقاءیافته 9M82M و 9M83M توانایی ردیابی اهدافی با شتاب 30G را دارند.

لوله پرتاب / محفظه حمل موشک 9M82 / SA-12B Giant 9Ya238:

مخزن کروی شکل (۷) که در پایه لوله پرتاب قرار دارد، محفظه فشار برای ژنراتور گاز پرفشار در سیستم پرتاب سرد است. بدنه جلویی و مرکزی موشک توسط بست‌های نگهدارنده درون لوله در جای خود ثابت می‌شود.

🔻لوله پرتاب / محفظه حمل موشک 9M83 / SA-12A Gladiator 9Ya240 👇

برش مقطعی موشک 9M82 / SA-12B Giant:

1. آنتن فیوز مجاورتی
2. آنتن جستجوگر
3. جستجوگر DB-100N
4. ماژول RF فیوز مجاورتی
5. آنتن فیوز مجاورتی
6. رایانه
7. واحد هدایت اینرسی و ناوبری
8. دستگاه ایمنی
9. سر جنگی
10. کانال کابل
11. ماژول توربین گازی
12. اتصال‌دهنده
13. اتصال‌دهنده
14. کانال کابل
15. سیستم نیروی هیدرولیک
16. کلید
17. ژنراتور گاز
18. پیشرانه اصلاح زاویه
19. عملگر کنترل
20. جبران‌کننده
21. تثبیت‌کننده
22. سطح کنترل آیرودینامیکی
23. کلید انتخابگر
24. مکانیزم جداسازی مرحله‌ای
25. آغازگر الکتریکی
26. خرج انفجاری
27. ژنراتور گاز خودنابودی
28. عملگرهای سطح کنترل

برش مقطعی 9M83:

1. دماغه: محل قرارگیری فیوز و سیستم هدایت.
2. سامانه کنترل و هدایت: مسئول اصلاح مسیر پرواز موشک.
3. ماژول پردازش داده‌ها: دریافت و پردازش اطلاعات از رادار سامانه.
4. واحد تأمین انرژی: تأمین برق سیستم‌های داخلی.
5. بخش انتقال فرمان‌ها: پردازش دستورات کنترلی از سامانه پرتاب.
6. موتور دوم: پیشرانه‌ای که موشک را به سمت هدف هدایت می‌کند.
7. مخزن سوخت دوم: ذخیره‌کننده سوخت جامد برای موتور اصلی.
8. نازل‌های خروجی موتور مرحله دوم: تخلیه گازهای داغ و تولید نیروی رانش.
9. ساختار نگهدارنده موتور مرحله دوم: تثبیت و استحکام‌بخشی به محفظه احتراق.
10. موتور مرحله اول (استارت استیج): تأمین نیروی لازم برای پرتاب اولیه از پرتابگر.
11. اتصال‌دهنده مرحله اول و دوم: مسئول جداسازی دو مرحله.
12. سیلندرهای تثبیت‌کننده فشار داخلی: حفظ فشار یکنواخت در داخل بدنه.

نکته: برخلاف تصویر قبلی، شماره‌های داخل متن با شماره‌های تصویر ارتباط ندارد و صرفاً تا حد امکان اجزا شمارش شده است (به دلیل اشتراک بیشتر اجزا این اقدام صورت گرفت).

13. بالک‌های کنترلی عقبی: کنترل مسیر و افزایش پایداری پرواز.
14. مکانیزم تثبیت پرواز: جلوگیری از انحراف ناگهانی در طول مسیر.
15. دریچه‌های گاز برای کنترل حرکت: تغییر مسیر موشک با تنظیم خروج گازها.
16. پره‌های تثبیت‌کننده روی دم موشک: کاهش نوسانات در مسیر پرواز.
17. کانال‌های هدایت‌کننده گاز خروجی: کمک به تغییر زاویه پرواز.
18. خروجی‌های کمکی پیشرانه: کنترل مانور موشک با تخلیه گاز جانبی.
19. محفظه احتراق مرحله اول: محل سوختن پیشرانه جامد در مرحله آغازین.
20. واحد کنترل تغییر جهت: اصلاح مسیر هنگام شلیک و اوایل پرواز.
21. پشتیبان‌های ساختاری داخلی: افزایش استحکام و جلوگیری از لرزش بیش از حد.
22. واحد تأمین نیروی کمکی: کمک به ادامه عملکرد در شرایط اضطراری.
23. مکانیزم جدایش مرحله اول: فعال‌سازی فرایند رهاسازی مرحله آغازین.
24. دریچه‌های تنظیم خروجی موتور: تغییر شدت رانش و تنظیم پایداری.
25. محفظه احتراق کمکی: ذخیره سوخت برای کنترل وضعیت.
26. بخش نگهداری سوخت کمکی: تأمین سوخت در شرایط اضطراری.
27. سیستم کنترل میزان مصرف سوخت: بهینه‌سازی مصرف سوخت مرحله دوم.
28. پمپ تأمین فشار داخلی: کمک به حفظ فشار محفظه سوخت.
29. عایق حرارتی داخلی: جلوگیری از آسیب دیدن اجزای داخلی بر اثر گرما.
30. خروجی اضطراری گازهای داغ: کاهش فشار ناگهانی در مواقع خاص.
31. دریچه‌های تهویه برای تنظیم فشار داخلی: جلوگیری از انبساط بیش از حد در حین پرواز.
32. کنترلر ثانویه مسیر پرواز: اصلاح مسیر در صورت بروز اختلال.
33. پوشش خارجی محافظ موشک: محافظت از اجزا در برابر حرارت و ضربه.

نکته: مجدداً یادآوری می‌شود که برخلاف تصویر و پست موشک 9M82، شماره‌های داخل متن با شماره‌های تصویر ارتباط ندارد و صرفاً تا حد امکان اجزا شمارش شده است (به دلیل اشتراک بیشتر اجزا این اقدام صورت گرفت).

• تصویر اول: موتور تقویت‌کننده موشک 9M82 / SA-12B Giant.
• تصویر دوم: موتور تقویت‌کننده موشک 9M83 / SA-12A Gladiator.
• تصویر سوم: سر جنگی موشک 9M82 / SA-12B Giant.

نویسنده : Saman.T.R
میز نظامی زاویه دید