پهپادهای انتحاری که به مهمات پرسه‌زن (Loitering Munitions) نیز شناخته می‌شوند، یکی از مهم‌ترین پیشرفت‌های نظامی در جنگ‌های مدرن به شمار می‌روند. این پهپادها ترکیبی از قابلیت‌های پهپادهای شناسایی و موشک‌های هدایت‌شونده را دارند و می‌توانند به‌صورت مستقل در منطقه نبرد پرسه زده، هدف را شناسایی و سپس با برخورد مستقیم، عملیات انتحاری را انجام دهند. توسعه این فناوری موجب تغییرات اساسی در دکترین جنگ‌های هوشمند، حملات تاکتیکی و استراتژی‌های نظامی شده است.
۱. از بمب‌های پرنده تا مهمات پرسه‌زن
ایده استفاده از پهپادهای انتحاری به جنگ جهانی دوم بازمی‌گردد. آلمان نازی در سال ۱۹۴۴، بمب پرنده V-1 را توسعه داد که شباهت‌هایی به پهپادهای انتحاری امروزی داشت. این بمب‌ها به سمت اهداف موردنظر پرتاب شده و بدون خلبان، مسیر مشخصی را طی می‌کردند. هرچند این سیستم دقت پایین‌تری نسبت به پهپادهای امروزی داشت، اما پایه‌گذار مفهوم مهمات هدایت‌شونده بدون سرنشین شد.
اولین نمونه‌های مدرن پهپادهای انتحاری در دهه ۱۹۸۰ توسط اسراییل توسعه یافت. پهپاد IAI Harpy یکی از نخستین مدل‌های موفق بود که برای انهدام سامانه‌های پدافند هوایی دشمن طراحی شده بود. این پهپاد با بهره‌گیری از سیستم جستجوی راداری، می‌توانست امواج منتشرشده از سامانه‌های پدافندی را ردیابی و سپس به آن‌ها حمله کند.
با گذشت زمان، کشورهایی نظیر آمریکا، روسیه، چین، ایران و ترکیه نیز سرمایه‌گذاری گسترده‌ای روی توسعه پهپادهای انتحاری انجام دادند. در جنگ‌های اخیر مانند نبرد قره‌باغ (۲۰۲۰) و جنگ اوکراین (۲۰۲۲-۲۰۲۳) پهپادهای انتحاری به سلاحی تعیین‌کننده تبدیل شدند و موفق شدند تأسیسات کلیدی دشمن را نابود کنند.
۲. آنچه ساخته اند
ایران یکی از پیشروترین کشورها در توسعه پهپادهای انتحاری محسوب می‌شود و طی سال‌های اخیر مدل‌های متعددی از این سلاح را طراحی و به تولید انبوه رسانده است:
- شاهد-۱۳۶: یکی از پیشرفته‌ترین پهپادهای انتحاری ایران که دارای برد بیش از ۲۵۰۰ کیلومتر است و می‌تواند اهداف استراتژیک را با دقت بالا مورد اصابت قرار دهد.
- شاهد-۱۳۱: نسخه سبک‌تر و کوچک‌تر شاهد-۱۳۶ که برای حملات تاکتیکی طراحی شده و قابلیت اجرای حملات نقطه‌ای را دارد.
- آرش-۲: این پهپاد با قابلیت حمل مقدار زیادی مواد منفجره، به‌عنوان یک سلاح راهبردی برای حملات دوربرد استفاده می‌شود.
ایالات متحده نیز در زمینه توسعه پهپادهای انتحاری پیشرفت‌های چشمگیری داشته است:
- Switchblade 300: پهپادی سبک که عمدتاً برای حملات تاکتیکی مورد استفاده قرار می‌گیرد و دارای دقت بالا و قابلیت پرسه‌زنی است.
- Switchblade 600: نسخه‌ای پیشرفته‌تر و بزرگ‌تر از Switchblade 300 که برای انهدام اهداف زرهی و استحکامات دشمن طراحی شده است.
اسراییل یکی از کشورهای پیشرو در توسعه پهپادهای انتحاری محسوب می‌شود:
- IAI Harop: پهپادی پیشرفته با قابلیت حمله به تأسیسات دفاعی دشمن که به دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود در بسیاری از درگیری‌ها مورد استفاده قرار گرفته است.
روسیه نیز در سال‌های اخیر توانسته است پهپادهای انتحاری مدرنی را توسعه دهد:
- Lancet-3: پهپادی سبک و سریع که در جنگ اوکراین مورد استفاده قرار گرفته و به دلیل توانایی مانور بالا و دقت در اصابت به اهداف، مورد توجه قرار دارد.
پهپادهای انتحاری امکان اجرای حملات نقطه‌ای با کمترین آسیب جانبی را فراهم می‌کنند.
این پهپادها می‌توانند به‌صورت ناگهانی و بدون هشدار قبلی به اهداف خود حمله کنند.
برخی مدل‌های پهپادی می‌توانند در منطقه نبرد باقی بمانند و در بهترین زمان ممکن حمله کنند.
استفاده از پهپادهای انتحاری هزینه کمتری نسبت به جنگنده‌های سرنشین‌دار و موشک‌های هدایت‌شونده دارد.
کشورهای دارای توان نظامی محدود می‌توانند با بهره‌گیری از این فناوری، در برابر قدرت‌های نظامی بزرگ‌تر در حوزه هایی مقابله کنند.
پهپادهای انتحاری می‌توانند به‌طور قابل‌توجهی روحیه دشمن را تضعیف کنند، این اتفاق در جنگ اوکراین به وضوح دیده میشد.
با گسترش استفاده از پهپادهای انتحاری، کشورهای مختلف به توسعه روش‌های مؤثر برای مقابله با آن‌ها پرداخته‌اند:
- جنگ الکترونیک: ارسال پارازیت و اختلال در سیستم‌های هدایت پهپاد.
- پدافند هوایی کوتاه‌برد: سامانه‌هایی مانند C-RAM و پدافند های زمین پایه مجهز به تیربار که قادر به رهگیری و انهدام پهپادها هستند.
- پهپادهای رهگیر: استفاده از پهپادهای ضدپهپاد برای شکار و نابودی پهپادهای انتحاری دشمن.
با پیشرفت هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی، انتظار می‌رود پهپادهای انتحاری در آینده هوشمندتر و مستقل‌تر شوند. یکی از مهم‌ترین تحولات آینده در این حوزه، توسعه تاکتیک‌های حمله گروهی (Swarm Attack) است که به پهپادها اجازه می‌دهد به‌صورت هماهنگ و هم‌زمان به اهداف مختلف حمله کنند. همچنین، پهپادهای آینده می‌توانند قابلیت تغییر مسیر در زمان واقعی را داشته باشند و بر اساس شرایط نبرد، هدف جدیدی را شناسایی و مورد اصابت قرار دهند.
پهپادهای انتحاری به یکی از ارکان اصلی جنگ‌های مدرن تبدیل شده‌اند و کشورها را وادار کرده‌اند که استراتژی‌های دفاعی و تهاجمی خود را بازنگری کنند. توسعه این فناوری، در کنار نیاز به سامانه‌های دفاعی مؤثر، چالشی بزرگ برای کشورها محسوب می‌شود. ازاین‌رو، در آینده شاهد رقابت گسترده‌تری در زمینه توسعه پهپادهای هوشمند و سامانه‌های مقابله‌ای خواهیم بود.
