سامانه پدافندی برد بلند «مهران» | بازیگر جدید در ساختار دفاع هوایی ایران

در تاریخ ۱۸ آبان ۱۴۰۲، رونمایی از سامانه پدافند هوایی برد بلند «مهران» در حضور فرمانده کل قوا، نقطه عطفی در روند توسعه پدافند هوایی جمهوری اسلامی ایران به شمار می‌رود. این سامانه، برخلاف برخی نمونه‌های پیشین، نه صرفاً به عنوان یک دستاورد نمادین بلکه با طراحی کاربردی و تاکتیکی وارد میدان شد. استفاده از ساختار TELAR (پرتاب‌گر و رهگیر یکپارچه) در کنار TEL مستقل، حضور سیستم اپتیکی، و بهره‌گیری از موشک‌هایی با برد بلند، نشان از طراحی هدفمند و مأموریت‌محور مهران دارد.

طراحی سامانه و مأموریت عملیاتی

مهران با دو نوع پرتابگر شناخته می‌شود: مدل متحرک TELAR که قابلیت کشف و رهگیری مستقل دارد، و پرتابگر TEL ساده که صرفاً وظیفه شلیک موشک را بر عهده دارد. نکته قابل‌توجه، استفاده از پلتفرم کامیون‌های تجاری ایوکو است که در دیگر سامانه‌های ایرانی نیز سابقه استفاده دارد. ترکیب بدنه‌ تقویت‌شده با تغییرات در دیفرانسیل و سیستم تعلیق، تحرک مناسب برای سامانه‌ای در این کلاس فراهم کرده‌ است.

در ترکیب گردانی، به نظر می‌رسد مهران در پیکربندی شامل یک TELAR و دو TEL حضور دارد. چنین آرایشی، ضمن کاهش هزینه، پایداری عملکرد سامانه را در محیط‌های آلوده به جنگ الکترونیک تضمین می‌کند.

موشک‌های مهران، در دو مدل مهران ۱ (برد ۲۰۰ کیلومتر) و مهران ۲ (برد ۳۲۰ کیلومتر) طراحی شده‌اند. هر دو موشک از خانواده طائر الهام گرفته‌اند اما با ابعاد و وزن بزرگ‌تر. استفاده از موتور راکتی سوخت جامد، عدم وجود TVC و اتکا صرف به بالک‌های کنترلی باعث شده تا در مقابله با اهداف مانورپذیر نظیر جنگنده‌های نسل پنجم، قابلیت محدودی داشته باشند. با این حال، این موشک‌ها برای هدف قرار دادن هواپیماهای پشتیبانی رزمی همچون تانکرها، آواکس‌ها و پرنده‌های شنود الکترونیک بسیار مؤثر خواهند بود.

رادار، اپتیک و پیوستگی به شبکه دفاع هوایی

نسخه TELAR مهران به یک رادار آرایه فازی فعال با برد تخمینی بیش از ۳۰۰ کیلومتر مجهز است. در کنار این رادار، سیستم اپتیکی پسیو نیز در بدنه سامانه تعبیه شده تا در شرایط عملیات سرکوب پدافند (SEAD) و نبردهای الکترونیکی، مهران همچنان قابلیت کشف و شلیک خود را حفظ کند. عدم وابستگی صرف به امواج راداری، برگ برنده‌ای است که در سامانه‌های مدرن پدافندی به‌طور فزاینده مورد توجه قرار می‌گیرد.

رادار پیش‌اخطار مستقل برای مهران معرفی نشده، اما با توجه به ماهیت معماری شبکه‌ای دفاع هوایی ایران، سامانه به‌احتمال قوی با سایر سامانه‌های شناسایی و هشدار زودهنگام در کشور یکپارچه عمل می‌کند. این قابلیت، برد مؤثر عملیاتی سامانه را به‌مراتب از برد موشک‌هایش فراتر می‌برد.

از نظر ساختاری، هر گردان مهران می‌تواند تا ۶۴ موشک را در اختیار داشته باشد، و سامانه به سطح تولید انبوه رسیده‌ است. با در نظر گرفتن مأموریت اصلی این سامانه (بازدارندگی علیه پرنده‌های پشتیبانی رزمی)، به نظر می‌رسد پوشش دفاعی دو الی سه گردان در مناطق کلیدی جنوب و غرب کشور کفایت عملیاتی لازم را فراهم آورد.

«مهران» نه قاتل جنگنده‌های نسل پنجم است و نه رقیب مستقیم سامانه‌هایی چون S-۴۰۰. اما در مأموریت واقعی خودش، یعنی ایجاد فضای تهدید دائمی برای هواگردهای پشتیبانی دشمن در عمق استراتژیک، جایگاه مستحکمی خواهد داشت. طراحی هدفمند، هزینه کنترل‌شده، تحرک بالا، و قابلیت عملکرد در محیط جنگال، از «مهران» سامانه‌ای واقع‌گرا و مؤثر ساخته است. برای ارزیابی نهایی، باید منتظر نمایش عمومی عملکرد واقعی آن در تست‌های رزمی باشیم.