تعیین شعاع آلودگی هسته‌ای: راهنمای پیشگیری و مدیریت بحران

در حوادث هسته‌ای، سرعت و دقت در تشخیص ابعاد آلودگی ناشی از انفجار، کلید تصمیم‌گیری‌های بعدی است. بدون داشتن تخمین درستی از میزان و جهت آلودگی، نه می‌توان مناطق امن را مشخص کرد، نه عملیات نجات و امداد را با امنیت کافی انجام داد. در این نوشتار، به روش‌ها و مراحل تشخیص شعاع آلودگی هسته‌ای پرداخته شده است، با تمرکز بر سنجش قدرت انفجار، تعیین نوع آن، ارزیابی بادهای مؤثر، و ثبت گزارش‌های تخصصی.

مراحل تعیین شعاع آلودگی ناشی از انفجار هسته‌ای

تعیین شعاع آلودگی یک فرایند گام‌به‌گام است که از لحظه انفجار آغاز می‌شود و تا مرحله محدودسازی نهایی منطقه ادامه می‌یابد:

شناسایی نوع و قدرت انفجار

برای تحلیل ابعاد آلودگی، ابتدا باید نوع انفجار را (هوایی، سطحی یا زیرسطحی) و قدرت آن را تعیین کرد. نوع انفجار تأثیر مستقیمی بر شعاع و نوع گسترش آلودگی دارد.

تعیین محل صفر زمین (Ground Zero)

نقطه‌ای که انفجار دقیقاً در آن رخ داده است، نقطه صفر زمین یا Ground Zero نام دارد. این نقطه از طریق ابزارهایی مانند قطب‌نما و محاسبات جهت‌یابی، مشخص می‌شود و مبنای تمام تحلیل‌هاست.

بررسی شرایط جوی و بادهای محیطی

آلودگی رادیواکتیو تحت تأثیر جریان‌های هوایی گسترش می‌یابد. به همین دلیل، ثبت سرعت و جهت بادهای منطقه و بادهای ناشی از موج انفجار ضروری است. استفاده از بادنما و بادسنج در این مرحله اهمیت دارد.

جمع‌آوری داده‌های میدانی و ثبت گزارش‌ها

گزارش اولیه توسط دیده‌بان میدانی، شامل اطلاعات زمان، نوع و مشخصات بصری انفجار است. پس از آن، گزارش ثانویه با تکیه بر تحلیل داده‌های دقیق‌تر، مانند نوع وسیله انفجار و قدرت آن تنظیم می‌شود.

روش‌های سنجش قدرت انفجار هسته‌ای

در شرایط میدانی، نمی‌توان با تجهیزات آزمایشگاهی به قدرت انفجار پی برد، اما روش‌هایی تجربی و کاربردی وجود دارند:

• اندازه‌گیری مساحت محل انفجار (گودال): در انفجارهای سطحی، گودال ناشی از انفجار می‌تواند معیار تخمینی قدرت بمب باشد.
• اختلاف زمان بین نور و صدا: یکی از روش‌های رایج، ثبت زمان بین دیدن نور و شنیدن صدای انفجار است. این زمان با استفاده از سرعت نور و صوت، در تخمین فاصله انفجار مؤثر است.
• تحلیل بصری ابر اتمی: مشاهده زاویه دید بالا و پایین ابر اتمی و مقایسه با نمودارهای استاندارد، یکی دیگر از ابزارهای تخمین قدرت انفجار است.

نمونه موردی استفاده از نمودار نوع اول

فرض کنید دیده‌بان انفجار، فاصله زمانی بین نور و صدای انفجار را ۷۰ ثانیه و عرض ابر اتمی را ۳۰ میلیمتر ثبت کرده است. با رسم این داده‌ها روی نمودار نوع اول، قدرت انفجار حدود ۲ کیلوتن تخمین زده می‌شود.

مستندسازی مشاهدات: گزارش‌های هسته‌ای

گزارش اولیه

این گزارش به‌صورت سریع و میدانی تنظیم می‌شود و شامل زمان، موقعیت، جهت و ویژگی‌های ظاهری انفجار مانند زاویه و عرض ابر اتمی است. اهمیت این گزارش در سرعت ارسال آن برای تصمیم‌گیری‌های فوری است.

گزارش ثانویه

این گزارش دقیق‌تر و تحلیلی‌تر است و شامل بررسی وسیله رهاسازی، قدرت و نوع انفجار و اطلاعات ژئوفیزیکی منطقه حادثه می‌شود. این گزارش مبنای تصمیمات تاکتیکی و استراتژیک بعدی است.

کنترل و محدودسازی منطقه آلوده

پس از مشخص شدن ابعاد اولیه و ثانویه آلودگی، باید منطقه مورد نظر با استفاده از علائم هشداردهنده، نوارهای مخصوص، موانع فیزیکی و استقرار نیروی انسانی محدود شود. هدف، جلوگیری از ورود غیرضروری افراد تا زمان پاک‌سازی نهایی است. رعایت فاصله ایمن و میزان مجاز پرتوگیری برای پرسنل امدادگر در این مرحله بسیار مهم است.